معرفی زبان مدل سازی BPMN2

BPMN_nkums.ac.ir.pptx

جلسه اول: معرفی زبان مدل سازی BPMN2

BPMN استانداردی برای مدل‌سازی و نمایش فرایند‌های کسب‌و‌کار است و ابزار اصلی در تکنولوژی مدیریت فرآیندهای کسب‌و‌کار (BPM) محسوب می‌شود. در واقع می‌توان گفت مزیت اصلی استفاده از تکنولوژی BPM، وجود زبان استانداردی به نام BPMN است. هدف اصلی در شکل‌گیری BPMN ، طراحی نمادهایی است که قابل‌درک برای تمامی کابران فرایند (از تحلیلگران فرایند کاری (Business Analysts) تا کاربران فنی (Technical Developers) و حتی کاربرانی که پایش و کنترل فرایند را بر عهده‌دارند) باشد. در حقیقت BPMN مانند پلی، فاصله بین طراحی فرایند و عملیاتی (اجرایی شدن) فرایند را از میان برمی‌دارد.

مدیریت فرایندهای کسب‌وکار مستلزم توصیف دقیق فرایندها و مستندسازی آن‌ها است. روش‌های متفاوتی برای انجام این کار وجود دارد که راحت‌ترین آن‌ها استفاده از متن و جدول برای توصیف فرایندها و بیان ویژگی‌های آن‌ها است. از نمودارهای گرافیکی نیز برای نمایش یک فرایند استفاده می‌شود . این نمودارها غالباً از اشکال هندسی و پیکان برای ترسیم جریان فرایند استفاده می‌کنند ولی توصیف مشخص و دقیقی از جزئیات فرایند ارائه نمی‌دهند. برای همین نمادهای مشخصی برای فرایندها تعریف شد، نمادهایی که قادر به توصیف وجوه مختلف فرایند هستند. این نمادها (Notation) زبان استاندارد توصیف فرایندها هستند و هر کسی با این زبان استاندارد آشنایی داشته باشد می‌تواند به راحتی مدل طراحی‌شده توسط هر فرد دیگری را درک و تفسیر نماید، ممکن است فرایندها بر مبنای این مدل‌ها، مکانیزه (سیستماتیک) شوند و یا رفتار هر بخش از فرایند بر روی این مدل‌ها شبیه‌سازی شود. برخی از این مدل‌ها بستری را برای متخصصان سیستم فراهم می‌کنند تا بر آن اساس فرایندها را اجرایی و پشتیبانی نمایند. این مدل ها می‌بایست حاوی ساختار استاندارد، دقیق و ارائه‌دهنده اطلاعات اساسی فرایند برای توسعه‌دهندگان سیستم باشد. امروزه سیستم های مدیریت فرایندهای کسب‌وکار(BPMS) متداول‌ترین سیستم ها برای مکانیزه کردن فرایندها هستند. این سیستم ها در درون خود موتوری (Process Engine) دارند که مستقیماً جریان کاری را کنترل و مدیریت می‌کند. این موتور بر اساس مدل های جریان کار استاندارد طراحی‌شده، عمل می‌کند. برای همین چارچوب این مدل‌ها دقیق و ساختار یافته است زیرا توسط خود ماشین مستقیماً اجرا می‌شود (بر خلاف بقیه مدل‌ها که برنامه‌نویس (رابط انسانی) آن را به زبان ماشین ترجمه می‌کند).

مزایای BPMN

دقیقاً مشخص است که چه کسی و در کجا ، چه کاری را انجام می‌دهد (نماد های Lane و Pool)

قابلیت نمایش انواع رخدادها، تأخیرها، اعلان‌ها و ... وجود دارد (که قبل و یا بعد از فعالیت‌ها رخ می‌دهند)

نفوذ به عمق فرایند (Drill down of sub process) و مشخص کردن ریز‌ترین جزییات وظایف.

امکان اضافه کردن ساختارهای اضافی به فرایند و امکان ثبت مستندات برای هر جزء از فرایند

ارائه خروجی قابل‌اجرا (Executable Output)

به نظر می‌رسد استاندارد BPMN یا Business Process Modeling Notation مشهورترین و پذیرفته ترین استاندارد در راستای مدل‌سازی فرایندها است. در وب‌سایت www.BPMN.org به بیش از ۶۰ ابزار و برنامه کاربردی اشاره‌شده که از این استاندارد برای مدل‌سازی فرایندها استفاده می‌کنند.

معرفی عناصر BPMN:

BPMN مجموعه ایی از نمودارهای ساخت یافته است که از عناصر گرافیکی تشکیل‌شده‌اند تا به راحتی قابل‌درک برای طراحان فرایند (Business Analysts) و توسعه‌دهندگان (Developers) باشد.

چهار طبقه‌بندی اصلی عناصر BPMN به شرح زیر است :

نماد رخداد (event):

رخداد، سیگنال‌هایی است که در طی اجرای فرایند اتفاق می‌افتد، این رخدادها می‌تواند در ابتدا، انتها و یا در بین فرایند باشد، و منتج به نتایجی می‌شوند که می‌تواند باعث شروع یک فرایند، خاتمه یا تغییر مسیر آن گردد. بنابراین به سه دسته کلی :

Start event

Intermediate event

End event

تقسیم می‌شوند . نماد دایره برای نمایش انواع رخدادها در فرایند استفاده می‌شود.

- نماد فعالیت(Activity):

آیتمی برای نمایش دادن وظایف در سازمان است. در استاندارد BPMN۲ این نماد توسعه پیداکرده و اشکال متنوعی را در بر می‌گیرد. با این حال رایج‌ترین اشکال آن نماد زیر فرایند و وظیفه است.

- دروازه ها یا نقاط تصمیم گیری (Gateway):

Gateway واگرایی یا همگرایی را در طی فرایند کنترل می‌کند. دروازه‌ها که با نماد لوزی در فرایند ترسیم می‌شوند شامل قوانینی است که شرایط ورود و خروج شاخه‌های انشعاب فرایند را مشخص می‌کند. Gateway ها با توجه به شرایطی که اعمال می‌کنند به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

Exclusive Gateways

Inclusive Gateways

Parallel Gateways

- نماد جریان توالی (Sequence Flow):

برای نمایش توالی انجام وظایف بکار می‌رود و معمولاً با نماد یک پیکان (که جهت حرکت فرایند را نشان می‌دهد) در بین Flow objectها به نمایش در می‌آید.

- نماد جریان پیام (Message Flow):

این نماد برای نمایش پیام‌های رد و بدل شده بین شرکت‌کنندگان فرایند به کار می‌رود.

- نماد جریان وابستگی (Association Flow):

از این نماد برای پیوند برقرار کردن بین artifactها (یا swimlane) با Flow objectها استفاده می‌شود.

- نماد Pool:

برای نمایش دادن شرکای فرایند از این نماد استفاده می‌شود. این شرکا می‌توانند دو سازمان مستقل و یا برنامه‌های کاربردی مستقل و ... باشد. باید توجه داشت فعالیت‌هایی كه در درون Pool های جداگانه رسم می‌شود، فرآیندهای مستقل محسوب می‌شوند. لذا خطوط Sequence Flow، مرز یک Pool را قطع نمی‌کند. درعین‌حال Message Flow به عنوان روشی برای نمایش ارتباط بین شركا می‌باشد و در نتیجه برای برقراری ارتباط بین دو Pool مورد استفاده قرار می‌گیرد.

- نماد Lane:

از این نماد برای جدا کردن نقش‌های فرایندی استفاده می‌شود و معمولاً برای نمایش دادن نقش‌های درون یک سازمان بکار می‌روند برای همین این نماد درون Pool ها قرار می‌گیرد. Sequence Flow می‌تواند مرز بین Lane های درون یك Pool را قطع كند، لیكن Message Flow نمی‌تواند بین اشیاء جریان درون Lane های موجود در یک Pool مورد استفاده قرار گیرد.

- نماد شی داده (Data Object):

برای نمایش چگونگی درخواست شدن یا تولید شدن داده‌ها و اطلاعات توسط فعالیت‌ها بکار می‌رود و با Association به فعالیت‌ها پیوند داده می‌شود. در واقع نشان‌دهنده این است که چگونه داده‌ها، اطلاعات و اسناد در فرآیند استفاده می‌شود.

- نماد گروه (Group):

گروه‌بندی می‌تواند برای اهداف تجزیه و تحلیل و یا مستندسازی مورد استفاده قرار گیرد و برای دسته‌بندی کردن اجزای فرآیند یا بخش‌های عمده یک دیاگرام استفاده می‌شود، علی‌رغم این که تأثیری بر توالی جریان فرآیند نخواهد داشت و به آن چیزی اضافه یا از آن کم نمی‌کند.

- نماد حاشیه نویسی (Annotation):

نمادی است که با استفاده از آن می‌توان اطلاعات متنی اضافه ای به نمودار اضافه کرد.

BPMS واقعی چیست؟

BPMS فناوری جدیدی است که دنیای تولید نرم افزار و مدیریت اطلاعات را دگرگون کرده است بطوریکه تقریباً تمام شرکتها و سازمانهای برتر دنیا از BPMS استفاده می‌نمایند.

سیستم مدیریت فرایندهای فراگستر (BPMS) قابلیت خودکارسازی و مکانیزه کردن فرایندها و الکترونیک نمودن سرویس‌ها و خدمات سازمان را با حداقل برنامه نویسی خواهد داشت. همچنین امکان فراخوانی و درج اطلاعات (یکپارچه سازی) از سایر نرم‌افزارهای سازمانی مانند نرم‌افزار اتوماسیون اداری از طریق BPMS ایجاد خواهد شد.

پشتیبانی از زبان مدلسازی BPMN2 و قابلیت Versioning و متعاقباً امکان اعمال تغییرات موردنظر بر روی فرایندها از دیگر معیارهای یک سیستم BPMS واقعی بشمار میرود.

نرم افزار های BPMS

۱- نرم افزار Activiti BPMS

Activiti BPMS از اکثر نوتیشن های استاندارد BPMN2 پشتیبانی کرده و قابلیت ورژنینگ بالایی دارد. این نرم افزار که جزء نرم افزارهای Code Less طبقه بندی میشود با توجه به جاوابیس بودن آن برای سازمان ها و شرکت های با ابعاد بزرگ و دارای تراکنش بالا بسیار مناسب است. معمولاً سازمان هایی که از این نرم افزار استفاده می کنند از یک فرم ساز خارجی برای طراحی فرم ها استفاده کرده و از موتور قدرتمند آن بهره میگیرند.

۲- نرم افزار Cummunda BPMS

uیکی از قابلیت های خوب این نرم افزار جاوابیس، ایجاد گزارشات تحلیلی بسیار مناسب در مورد عملکرد فرایندها است. مثال معروف در ارتباط با این قابلیت، نقشه‌های گرمایی است که نشان‌دهنده فرکانس عبور از مسیرهای فرایند در یک دوره زمانی مشخص است.

uاین نرم افزار نیز مشابه Activiti BPMS برای سازمان های با اندازه بزرگ و حجم تراکنش بالا بسیار مناسب بوده و از تعداد زیادی نوتیشین های استاندارد BPMN2 پشتیبانی میکند.

uنرم افزار Cummunda BPMS را نیز میتوان جزء نرم افزارهای Code-less دسته بندی نمود.

۳- نرم افزار Bonita BPMS

uاستدیو بونیتا: امکان اعمال تغییرات در فرآیندهای کسب‌وکار را در یک محیط گرافیکی بر طبق استانداردهای BPMN برای کاربر فراهم می‌آورد. همچنین کاربر می‌تواند فرآیندها را به سایر قسمت‌های سیستم اطلاعاتی (نظیر پیام‌رسانی، برنامه ریزی منابع سازمانی (ERP)، مدیریت محتوای سازمانی (ECM) و پایگاه‌داده مرتبط نماید تا بتوان نرم افزاری با قابلیت ارائه فرم هایی تحت وب جهت مدیریت کسب‌وکار ایجاد نمود.

uموتور BPM بونیتا: موتور BPM یک نرم افزار مبتنی بر جاوا است که فرآیند تعریف و ساخته شده با محیط استدیو بونیتا را اجرا می‌نماید API های موتور، کاربر را قادر می‌سازد که با استفاده از تکنیک‌ های برنامه نویسی با فرآیندها تعامل داشته باشد. این مفهوم تحت عنوان LGPL ارائه شده است و اساس کار آن بر پایه Hibernate است.

۴- نرم افزار ProcessMaker

uاین نرم افزار بر خلاف سه نرم افزار قبلی بر اساس جاوا نبوده و بر مبنای PHP است و جزء نرم افزارهای Zero-Code میتوان آنرا برشمرد. همانطور که میدانید نرم افزارهای Zero-Code نسبت به نرم افزارهای Code-less از سرعت بالاتری در ساخت فرایند برخوردار هستند منتها انعطاف پذیری کمتری نیز دارند

uیکی دیگر از مزیت های نرم افزار پروسس میکر این است که تعداد متخصصین بیشتری را در کشور میتوان یافت که بر روی این نرم افزار کار کرده و تجربه پیاده سازی فرایند در این نرم افزار را دارند. همچنین از نظر کمی تعداد بیشتری از شرکت ها و سازمان ها اقدام به پیاده سازی این نرم افزار کرده اند. همچنین کسانی که نسبت به PHP مسلط هستند نسبت به جاوا در کشور ما بسیار بیشتر بوده و بسیار ارزانتر هستند.

۵- نرم افزار Bizagi

uاین نرم افزار بر خلاف ۴ نرم افزار شده در بالا جزء نرم افزارهای متن باز نیست و حتی جزء نرم افزارهای تجاری و گران قیمت دنیا محسوب میشود منتها در کشور ما قابل استفاده است. از سال ها قبل شرکت ها و سازمان های زیادی در کشور ما اقدام به پیاده سازی موفق این نرم افزار نموده اند.

uکرش کردن و با مشکل مواجه شدن نرم افزار نیز شایعاتی است که توسط برخی فروشندگان داخلی مطرح میشود. در میان این شایعه کنندگان حتی شرکت هایی به چشم میخورند که خود سال ها نسخه های قدیمی این نرم افزار را به فورش میرسانند. در طول سال ها تجربیات ما در استفاده از نرم افزارهای BPMS خصوصاً بیز ای جی از نزدیک شاهد نصب و استقرار این نرم افزار در بسیاری سازمان و شرکت با ابعاد مختلف بوده ایم.

uاین موقعیت در حال حاضر وجود دارد که بر خلاف سال های قبل سازمان ها و شرکت های ایرانی تقریباً بدون هزینه اقدام به استقرار Bizagi در سازمان خود نمایند.

uاین نرم افزار نیز از اکثر نوتیشین های استاندارد BPMN2 پشتیبانی و بر اساس .NET است.

۶- نرم افزار Oracle BPM

uنرم افزار Oracle BPM Suite نیز جزء نرم افزارهای تجاری و غیر متن باز است منتها امکان استفاده از آن در کشور ما وجود دارد. به هر حال این نرم افزار جزء محصولات کمپانی اوراکل است و از حیث کیفیت و عملکرد شرایط بسیار قابل قبولی دارد منتها چند مورد را باید مدنظر قرار داد.

uاین نرم افزار به هیچ عنوان برای استفاده در شرکت ها و بنگاه های کوچک و متوسط توصیه نمیشود.

uتعداد متخصصین فعال در زمینه اوراکل نسبت به سایر زیرساخت ها مثل .NET بسیار محدودتر هستند.

uهزینه آموزش و پیاده سازی Oracle BPM Suite (نه خود نرم افزار) بالاست.

uپیاده سازی Oracle BPM Suite نسبت به سایر نرم افزارهای اشاره شده در این مطلب زمانبر تر و پیچیده تر است.

نصب processmaker

برای دانلود نرم افزار پروسس میکر به آدرس ftp://ftp.nkums.ac.ir/Software/processmaker/ مراجعه نمایید.

با توجه به رایگان بودن آن از قابلیت های قابل توجهی برخوردار است. این سیستم از قدرت و انعطاف پذیری بالای برخوردار میباشد.

Process Maker تاکنون بیش از ۱،۰۰۰،۰۰۰ دانلود داشته است و هم اکنون توسط هزارن شرکت معتبر استفاده می شود.

هم اکنون Process Maker توسط ۲۵ شرکت در ۵ کشور جهان در حال توسعه و به روز رسانی می باشد.

نصب پروسس میکر (ProcessMaker)

بعد از دانلود پروسس میکر با اجرا کردن فایلbitnami-processmakercommunity-3.2.1-0-windows-x64-installer- مراحل نصب شروع میشود

با زدن دکمه Next در مرحله بعد می توانید مشخص کنید که آیا مایل هستید PHP MY Admin(برای مدیرت بانک اطلاعاتی تحت وب) هم نصب شود یا خیر.

در مرحله بعد محل نصب نرم افزار را می توانید مشخص کنید

در مرحله بعد مشخصات مدیر سیستم مانند نام، ایمیل،نام کاربری و رمز عبور مشخص می شود

در مرحله بعد پورتی که می خواهید پروسس میکر روی آن نصب شود را می توانید مشخص کنید. به عنوان مثال اگر بهترین حال که همان پورت ۸۰ است را انتخاب کنید بعد از نصب با این آدرس می توانید پروسس میکر را اجرا کنید

http://localhost:80

اگر این پورت توسط نرم افزار دیگری اشغال شده باشد پیام خطایی به این شکل مشاهده می کنید

که شما می توانید نرم افزاری که از این پورت استفاده می کند را از قسمت Services ویندوز غیرفعال کنید یا پورت ۸۰ رو تغییر بدید. در مرحله بعد پورتی را که برای دسترسی امن (SSL) است را می توانید تعیین کنید.

در مرحله بعد جهت نصب پروسس میکر (Process Maker) پورت بانک اطلاعاتی (My Sql) رو می توانید تعیین کنید.

در مرحله بعد تنظیمات ایمیل سرور سازمان خود را می توانید مشخص کنید. درصورتی که سازمان شما ایمیل سرور ندارد می توانید از ایمیل سرورهای عمومی مثل Gmail استفاده کنید. از این ایمیل سرور برای ارسال ایمیل در جریان فرآیند کاری استفاده می شود. البته بعد از نصب نیز می توانید از طریق تب مدیریت این تنظیمات را تغییر دهید.

در مرحله بعد مشخصات ایمیل مثل نام کاربری و رمز عبور را وارد نمایید.

در مرحله بعد در صورت تیک زدن Learn more about Bitnami Cloud Hosting اطلاعاتی در مورد سرویس ابری بیت نامی به شما ارائه می دهد

در مرحله بعد اعلام میشود که همه چیز آماده هست برای نصب پروسس میکر روی سیستم شما

و در مرحله بعد نصب شروع می شود.

بعد اتمام نصب با زدن Finish عملیات نصب به پایان میرسد.

ا زدن تیک Lanch Bitnami ProcessMaker Open Source Edition Stack علاوه بر باز شدن پروسس میکر در مرورگر، پنل مدیریتی بیت نامی هم باز می شود.

با آدرس localhost و پورتی که در هنگام نصب مشخص کرده اید پروسس میکر در مروگر شما اجرا می شود.

http://localhost:88/sysworkflow/en/neoclassic/login/login

در صفحه اول لیست پیش نیاز های پروسس میکر مشخص شده است که در صورت نصب و دسترسی کامل تیک سبز رنگ کنار آنها مشاهده می کنید.

باید تمامی دسترسی های و نیاز مندیهای پروسس میکر کامل شود تا امکان رفتن به مرحل بعد باشد.

در مرحله بعد اطلاعاتی در مورد مسیر های ذخیره سازی فایل ها و تنظیمات و … به شما ارائه می شود.

در مرحله بعد لایسنس استفاده از پروسس میکر نمایش داده می شود که با زدن تیک I agree اعلام موافقت خود را با لایسنس پروسس میکر را اعلام می کنید.

در مرحله نصب و راه اندازی پروسس میکر، اتصال به بانک اطلاعاتی تست می شود با زدن دکمه Test Connection می توانید اتصال پروسس میکر به بانک اطلاعاتی را چک کنید.

با توجه به این که شما می توانید محیط های کاری مختلف و مجزا از هم داشته باشید در این مرحله نام محیط کاری خود را می توانید مشخص کنید و نام و رمز عبور مدیر سیستم را